KAZANIMLAR:
F.8.2.1.1. Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklayarak bu kavramlar arasında ilişki kurar.
F.8.2.1.2. DNA’nın yapısını model üzerinde gösterir.
F.8.2.1.3. DNA’nın kendini nasıl eşlediğini ifade eder.
KROMOZOM
- Çekirdek içerisinde bulunan , hücrenin canlılık olayşarı ile ilgili bilgilerini taşıyan , DNA ‘nın özel bir proteinle çevrilmesi sonucu oluşan yapıya kromozom denir
- Kromozomlar çiftler halinde bulunur biri anneden biri babadan gelir
- Genler ( kalıtsal bilgiler ) kromozomlar sayesinde nesilden nesile aktarılır
DNA
•Canlıların kalıtsal özelliklerinin nesilden nesile aktarılmasını sağlayan yönetici moleküle DNA denir.
•DNA bakterilerde sitoplazma da gelişmiş canlılarda çekirdekte bulunur
•DNA çift zincirli sarmal yapıdadır
- Farklı türe ait canlıların kromozom sayıları aynı olabilir
- Kromozom sayıları aynı olan canlılar birbiriyle akraba ya da benzer tür ,benzer canlı oldukları anlamına gelmez
- Benzer türdeki sağlıklı bireylerin kromozom sayıları aynıdır
DNA’nın görevleri:
- Hücrenin yönetim ve denetim merkezidir. Hücre içinde beslenme , solunum , enerji üretimi, boşaltım gibi canlılık olaylarını kontrol eder, yönetir.
- DNA’nın üzerinde göz rengi , saç rengi , kan grubu gibi canlıya ait kalıtsal bilgileri oluşturan , taşıyan ve nesilden nesile aktarılmasını sağlayan yapılar vardır.
- DNA hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek miktarını iki katına çıkartır. Böylece hücrede aynı kalıtsal bilgilerini taşıyan iki DNA molekülü oluşur . DNA molekülleri ile oluşan hücrelere kalıtsal bilgiler aktarılır.
GEN
- DNA üzerinde belirli görevleri içeren kalıtım birimidir.
- DNA’nın görev birimidir
- Kalıtsal bilgilerin ( kan grubu, ten rengi, göz rengi gibi) yavru döllere taşınmasını ve aktarılmasını sağlar
NÜKLEOTİD
DNA molekülünü oluşturan en küçük yapı birimidir.Kalıtsal bilgilerin ( kan grubu, ten rengi, göz rengi gibi) yavru döllere taşınmasını ve aktarılmasını sağlar.
Nükleotidlerin yapısında ;
- Fosfat ( P)
- Deoksiriboz şekeri ( D)
- Organiz baz bulunur.
4 çeşit organik baz vardır. Bunlar:
- Adenin ( A)
- Timin ( T)
- Sitozin ( S-C)
- Guanin ( G )
Nükleotidler yapılarındaki organik baza göre isimlendirilirler
- DNA’nın çift zincirinde Adenin nükleotidi ile Timin nükleotidi, Sitozin nükleotidi ile Guanin nükleotidi birbirine karşılıklı olarak zayıf hidrojen bağları ile bağlanır
UNUTMA
Bir DNA molekülünde
- Adenin nükleotid sayısı = Timin nükleotid sayısı
- Guanin nükleotid sayısı = Sitozin nükleotid sayısı
- S/G=1
- A/T=1
- Toplam nükleotid sayısı= Toplam fosfat sayısı = Toplam şeker sayısı = Toplam organik baz sayısı
- DNA molekülünün tek zincirinde Adenin nükleotidi Timin nükleotidine ,Guanin nükleotidi Sitozin nükleotidine eşit olmak zorunda değildir.
- Tüm canlıların DNA molekülleri aynı çeşit nükleotidlerden oluşur. Ancak canlıların farklı kalıtsal özellikte olmasını sağlayan nükleotidlerindizilimsırası ve nükleotidlerinsayılarınınbirbirinden farklı olmasıdır
UNUTMA
- Aynı tür canlıların birbirinden farklı olmasının nedeni DNA ‘ larında bulunan nükleotid sayılarının ve dizilişlerinin birbirinden farklı olmasıdır
- DNA’nın görev birimi gen ‘dir
- DNA ‘nın yapı birimi ise Nükleotid’dir
- Nükleotidler birleşerek Genleri, genler birleşerek DNA’yı , DNA’ da özel proteinlerle birleşerek kromozomları oluşturur.
DNA’NIN KENDİNİ EŞLEMESİ
1.DNA hücre bölünmesinden önce kendini eşleyerek bölünmeye hazırlık yapar ve DNA molekülünün çift zincirini bir arada tutan zayıf hidrojen bağları kopar ve iplikleri fermuar gibi açılır
2.Hücre sitoplazmasında serbest halde bulunan nükleotidler çekirdek zarından içeri girer
3.Bu nükleotidler ayrılmış DNA nükleotidlerinin karşısına uygun bir şekilde bağlanır.
4.Nükleotidlerin bağlanması tamamlandığında kalıtsal olarak birbirinin aynısı iki DNA molekülleri oluşur
5.Yeni oluşan her DNA molekülünde biri eski biri yeni olmak üzere iki iplik bulunur
SÜPER BİLGİLER
- DNA eşlenirken sitoplazmadaki Nükleotid miktarı , şeker sayısı, fosfat sayısı, organik baz sayısı azalır
- Çekirdekteki Nükleotid miktarı , şeker sayısı, fosfat sayısı, organik baz sayısı artar
- Hücredeki serbest nükleotid sayısı , şeker sayısı , organik baz sayısı , fosfat sayısı sabit kalır
EKSTRA BİLGİ: Bölünme geçirmeyen hücrelerde DNA eşlenmez
- Kornea
- Olgun alyuvar hücresi
- Retina
- Sinir hücresi
- Sperm hücresi
- Yumurta hücresi gibi
DİKKAT : DNA eşlenirken bazı hatalar oluşabilir
- Yanlış eşleşme –> Ancak DNA onarım merkezi tarafından DNA kendini eşlerken bu hatayı onarabilir
- Eksik nükleotid –> bir zincirinde nükleotid varken karşı zincirinde nükleotid eksikliğinin olması. DNA kendini eşlerken DNA onarım merkezi tarafından eksik nükleotidin karşısındaki nükleotid belli olduğu için onarılır
- Karşılıklı eksik nükleotid –>DNA’nın karşılıklı iki zincirinde boşluk kalması durumunda DNA onarım merkezi kendini eşleyemez
ETKİNLİKLER
